السلام علیک یا علی ابن موسی الرضا
موقعیت جغرافیایی و بنای حرم
معرفی:
مرقد ابوالحسن علی الرضا بن موسی بن جعفر صادق بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب هشتمین امام شیعیان است. ایشان در 11 ذی القعده سال 148 هجری زاده شدند و در 29 صفر سال 203 هجری از دار دنیا رحلت فرمودند.
موقعیت جغرافیایی:
این مرقد مطهر در وسط شهر مشهد واقع است ؛ که این شهر خود 924 کیلومتر از تهران پایتخت ایران فاصله دارد. مجموعه‌ی حرم شکلی دایره وار دارد و از آن خیابان‌های متعددی منشعب می‌شود که به نقاط گوناگون مشهد منتهی می‌گردد. از شمال به نوغان، از جنوب به خیابان‌های امام رضا(ع) و بیت المقدس، از جنوب غربی به خیابان نواب صفوی و از شمال شرقی به خیابان آیت الله شیرازی منتهی می‌گردد.
بنای آن:
مکانی که ضریح پاک امام رضا (ع) در آن قرار دارد، سرایی از آن حمید بن قحطبه طائی یکی ازفرماندهان ابومسلم خراسانی بوده است. پس از وفات هارون الرشید در سال 193 هجری جسد او در این مکان به خاک سپرده شد، و فرزند وی مأمون برفراز آن گنبدی افراشت، که بعدها «گنبد هارونیه» نام گرفت. وقتی امام رضا (ع) مسموم گردیده، به شهادت رسیدند، پیکر ایشان را به این مکان آوردند و در نزدیکی قبر هارون الرشید به خاک سپرده شد. اما این گنبد در سال 380 هجری بر دست امیر «سبکتگین» به طور کامل ویران شد، و مرقد امام رضا (ع) تنها مزار خراسان گردید که از تقدیس و تجلیل برخوردار بود. سلطان مسعود بن سبکتگین ضریحی طلایی بر قبر شریف امام قرار داد، تا باعث تمایز آن شود و به پناهگاهی برای بلا دیدگان و حاجت مندان مبدل گردد. و ازآن پس، آن شهر که به توس یا سناباد معروف بود جز به نام مشهد الرضا شناخته نشد.
توسعه و بازسازی:
پس از آن که امیر سبکتگین قبر امام (ع) را ویران نمود این مکان هم‌چنان به عنوان ویرانه‌ای که شیعیان از ترس دشمنان خود جرأت تعمیر و بازسازی آن را نداشتند باقی ماند. تا آن که سلاطین دیالمه آن را بازسازی وتعمیر نمودند.
در سال 512 هجری ابو طاهر شرف الدین قمی وزیر شیعه مذهب سلطان سنجر سلجوقی گنبد آن بارگاه مطهر را تجدید بنا کرد ؛ و این گنبد هم چنان برقرار ماند تا آن که تاتارها آن را ویران کردند.بعدها سلطان محمد خدابنده نوه‌ی هولاگو مرقد شریف امام رضا (ع) را تجدید بنا کرد.
در دوران میرزا شاهرخ گورگانی و در سال 809 هجری مجموعه‌ی حرم بازسازی شد ؛ وگوهرشاد همسر شاهرخ در این امر اهتمام کرد ؛ از جمله مسجدی را در نزدیکی مرقد ساخت، که‌به نام وی مشهور است.
در سال 932 هجری شاه طهماسب صفوی دستور به طلا کاری گنبد حرم داد. هم چنان که یک گلدسته‌ی طلا نیز برای آن بنا نمود. و روی قبر نیز یک ضریح طلایی نصب کرد.
در سال 1010 هجری شاه عباس کبیر به بازسازی حرم و توسعه‌ی صحن و طلا کاری گنبد مرقد نمود. هم چنان که در سال 1020 ایوان های شمالی، شرقی و غربی را بنا نمود.
در سال 1086 شاه سلیمان صفوی به تعمیر گنبد حرم و طلا کاری آن، که در سال 1084 بر اثر زلزله فرو ریخته بود، پرداخت.
در سال 1153 نادر شاه تعدیلات و باز‌سازی‌‌هایی در حرم انجام داد و یک چلچراغ طلایی مرصع و نیز یک قفل طلایی مرصع به حرم اهدا نمود.
در دوران فتحعلی شاه قاجار و در سال 1223 هجری بنای صحن جدید حرم آغاز شد.
در سال 1260 و در دوران محمد شاه حرم کاشی کاری گردید ؛ و ناصرالدین شاه طلاکاری ایوان صحن را که فتحعلی شاه ساخته بود به پایان رساند.
در سال 1401 هجری و پس از پیروزی انقلاب اسلامی عملیات بازسازی و توسعه‌ی حرم شریف آغاز شد که طی آن ساختمان ها و اجزای جدید به حرم الحاق شد. محراب ها و زوایا تعمیرگردید.
صحنها و رواق های جدیدی در حرم ساخته شد و کتابخانه و دیگر مراکز فرهنگی به آن‌اضافه گردید. هم چنان که به بهسازی سرویس‌های بهداشتی و خدماتی زائران پرداخته شد.
شکل بنا:
رواق ضریح مطهر در وسط ساختمان های تابعه‌ی حرم واقع است. ساختمان هایی که دور و بر آن واقع شده‌اند عبارتند از صحن های قدیم و جدید، مسجد گوهرشاد و رواق ها. در درون ضریح کاشی‌کاری های ارزشمند و کتیبه‌های اعلایی وجود دارد. روی مرقد مطهر گنبدی به ارتفاع 31 مترقرار داد که قشر خارجی آن طلا اندود است و دور آن را کتیبه‌هایی با خط عربی برجسته در برگرفته است. برفراز ایوان طلا گلدسته‌ی طلایی براقی وجود دارد و در نقطه‌ی مقابل آن نیز برفرازایوان شاه عباسی گلدسته‌ی دیگری قرار دارد. حرم هم چنین دارای دو گلدسته‌ی طلا کاری شده‌ی دیگر است که در صحن قدیمی واقع‌اند. قاعده‌ی یکی از این دو در ضلع جنوبی و قاعده‌ی گلدسته‌ی دیگر در ضلع شمالی صحن قرار دارد. حرم صحن‌های متعددی دارد که در سال‌‌های اخیر توسعه داده شده‌اند. از جمله ی این صحنها صحن «قدس» در مقابل مسجد گوهرشاد است‌که مساحت آن بالغ بر 4672 متر مربع است. صحن دیگر صحن «جمهوری اسلامی» است که میان‌بست شیخ بهایی و بست شیخ طوسی واقع شده و مساحت آن بالغ بر چهل هزار متر مربع است. این صحن توسط رواق «دار الولایه» به حرم مطهر متصل می‌شود. صحن های دیگر امام خمینی (ره)، آزادی و انقلاب نام دارند. حرم دارای 20 رواق است که مجموع مساحت آن ها 7520 متر مربع است. مهم ترین این رواق‌ها رواق دارالولایه است که بزرگ‌ترین رواق است و دارای مساحتی بالغ‌بر 2700 متر مربع است. این رواق از طریق راه‌روهای متعددی به حرم، برخی صحن ها و دیگر اماکن‌شریفه متصل است. میان بست شیخ طوسی و بست طبرسی کتابخانه‌ای عظیم و ارزشمند قراردارد که در زمینی به مساحت 29456 متر مربع و در سه طبقه احداث گردیده است. بر فراز مسجد گوهرشاد ـ که در جنوب حرم مطهر امتداد یافته است ـ گنبدی آزین یافته به کاشی کاری‌‌های فاخر قرار دارد. در وسط صحن نماز خانه‌ای قراردارد که به «نمازخانه‌ی پیرزن» معروف است. در حرم هم‌‌چنین چهار برج بزرگ احداث شده است؛ که روی برج غربی ساعتی بزرگ قرار گرفته است. از مناره‌ی برج شرقی نیز به عنوان «نقاره خانه» استفاده می‌شود. در بخش جنوبی حرم سرای موسوم به «دارالسیاده» احداث شده که آن راگوهرشاد خاتون بنا نهاده است. بر یکی از دیوارهای این سرا ظرفی آویزان است که گفته می‌شود باآن انگور مسموم را برای امام رضا (ع) آورده‌اند. در مقابل دروازه‌ی جنوبی صحن که ناد رشاه آن را بنا نهاده است یک چاه هشت گوش حفر شده است که بالای آن را پوشانده‌اند و این بنا «سقاخانه‌ی نادری» نام دارد. در وسط صحن و از سمت غرب نیز حوض آب قرار دارد.
اماکن حرم
شرح مختصری از زندگی امام رضا (ع)
